Το Κοσμικό Ρολόι και η Μεταμόρφωση των Θεών.

Ως παρατηρητές αναλόγως της θέσης μας (ως προς το παρατηρούμενο), η οριοθέτηση κατά μήκος της γραμμής του χρόνου, των σημείων εκείνων, που προσδιορίζουν μία μετάβαση, το τέλος μίας εποχής και την αρχή μίας νέας, αλλάζουν. Για παράδειγμα ο Ησίοδος αναφέρθηκε σε χρυσή, αργυρή, χάλκινη, ηρωική και σιδηρά εποχή. Ένας αρχαιολόγος θα μιλήσει για εποχή του λίθου, του χαλκού, του σιδήρου ενώ ο κοινωνιολόγος θα αναφερθεί σε ιστορικές περιόδους όπως του Διαφωτισμού και της Αναγέννησης. Ο θεολόγος για εποχή προ πτώσεως, μετά πτώσεως, προ και μετά Χριστού κοκ...

Από τα αρχαία χρόνια πολλές παραδόσεις μεταφέρουν γνώση που αφορά τις κινήσεις της γης, τη κίνηση του ήλιου γύρω από τον δικό του διπλό ήλιο, το ζωδιακό, τους πλανήτες αλλά και τις κινήσεις των αστέρων. Οι τροχιές των αστέρων του νυχτερινού ουρανού συγκεκριμένα επηρεάζονται από τις κινήσεις της γης , αλλά σε πολύ μεγάλα χρονικά διαστήματα. Οι βαρυτικές δυνάμεις του ήλιου και τις σελήνης φαίνεται να αναγκάζουν τον άξονα περιστροφής της γης να περιδινείται αργά, εκτελώντας κίνηση συγγενική με τη γυροσκοπική, συμπληρώνοντας έναν κύκλο γύρω από τον πόλο της εκλειπτικής κάθε 25.920 χρόνια. (Εκλειπτική λέμε το επίπεδο το οποίο ορίζουν οι τροχιές των πλανητών γύρω από τον ήλιο –όλοι κινούνται πάνω σε ένα και μόνο επίπεδο- και το φανταζόμαστε σαν ένα δίσκο με κέντρο τον ήλιο) Εξαιτίας αυτού ο βόρειος πόλος χαράζει μία τροχιά γύρω από τον κύκλο αυτό και κατά συνέπεια ο πολικός αστέρας δεν είναι πάντα ο ίδιος. Σήμερα είναι το άστρο Α της Μικρής Άρκτου, το 2700 πΧ ήταν το ‘Α Δράκοντα, ο Θουμπάν, ενώ το 12000 πΧ ήταν ο λαμπρός Βέγας της Λύρας. Για μακρές βέβαια περιόδους δεν υπάρχει καν πολικός αστέρας αφού ο άξονας περιστροφής της γης δεν ευθυγραμμίζεται με κανένα ορατό άστρο (σήμερα).

Επειδή ο πόλος λοιπόν μεταβάλλεται, αλλάζουν με βραδύ ρυθμό και οι πορείες των απλανών αστέρων. Η μετάθεση αυτή περιγράφηκε για πρώτη φορά επιστημονικά από τον Ίππαρχο τον 2ο αιώνα πΧ αλλά πολλοί προγενέστεροι πολιτισμοί αναφέρθηκαν σε όψεις του φαινομένου αυτού μέσα από τις μυθολογίες τους. Λόγω της προαναφερόμενης μετάθεσης ο ήλιος κάθε έτους -οι παρατηρήσεις γινόντουσαν συνήθως κατά την εαρινή ισημερία - φαίνεται να μένει λίγο πίσω σε σχέση με τον ήλιο του προηγούμενου συμπληρώνοντας μία μοίρα κάθε 72 χρόνια. Το φαινόμενο αυτό της μετάπτωσης των σημείων ισημερίας και ηλιοστασίου που φαίνονται να κινούνται ανάδρομα ως προς του απλανείς αστέρες ονομάστηκε «μετάπτωση ισημεριών». 

Θα αναρωτηθεί κάποιος σίγουρα κατά πόσο οι μυθολογίες των διαφόρων πολιτισμών θα μπορούσαν να αντανακλούν μακρές ουράνιες μεταβολές. Όσο συσσωρεύεται η γνώση, η σύγχρονη σκέψη διευκολύνεται στο να γενικεύσει και να κάνει αποσυμβολισμούς. Όχι ότι θα μπορούσε κάποιος να ορίσει με ακρίβεια κάποιο όριο από το οποίο κι έπειτα σταματά η συμβολικότητα του μύθου και ξεκινά η ρεαλιστική του υπόσταση, αλλά έχει ενδιαφέρον στο σύνολο της η πεποίθηση που χτίζεται πως οι ουρανοί είναι σοβαρός και αποφασιστικός παράγοντας πολλών μυθολογικών συστημάτων και κατά συνέπεια και της ίδιας της εξέλιξης της ανθρώπινης συνείδησης.

Οι θεμελιώδεις μύθοι όλων των πολιτισμών περιλαμβάνουν μία κοσμογονία, μία περιγραφή της προέλευσης του κόσμου, στην οποία το ζεύγος γη-ουρανός προβάλλει μεταξύ των πρώτων στοιχείων. Από κει καθοδικά ξεπροβάλλει ένας πλούσιος καμβάς ουράνιων και γήινων μεταφορών που προσωποποιούνται σε ένα πάνθεο αρσενικών και θηλυκών θεοτήτων. Θεότητες που είχαν αντιστοιχία σε κάποια πλανητική ενέργεια ή σε κάποια φυσική δύναμη. Οι ηλιακοί, σεληνιακοί θεοί, θεοί του κυνηγιού, της γονιμότητας ονομάστηκαν Απόλλων, Οσίρις, Άρτεμις και Δήμητρα ή αλλιώς ανάλογα με το γεωγραφικό πλάτος και μήκος την εποχή και τις ανάγκες. Στην πορεία δεν χάνονταν, αλλά άλλαζαν -και ακόμη αλλάζουν ονόματα- και ποιότητες, όπως ο ήλιος δεν χάνεται από το πέρασμα του από ζώδιο σε ζώδιο κατά τη μετάπτωση ισημεριών, όπως οι πλανήτες συνεχίζουν να φέρνουν βόλτα στο διάστημα και να αντανακλούν τις κοσμικές ακτινοβολίες από διαφορετικές γωνίες και όπως οι φυσικές δυνάμεις συνεχίζουν να εκδηλώνονται.

Οι αλλαγές στο χαρακτήρα και στη σπουδαιότητα των θεοτήτων συμβαδίζουν με την εικόνα που έχει η κοινωνία για τον ίδιο της τον εαυτό. Αναλογιστείτε λόγου χάριν το πέρασμα από τη μητριαρχική στη πατριαρχική κοινωνία –την εποχή του Ταύρου- και πως συνοδεύτηκε από τη βροντερή περιφρόνηση των θηλυκών θεοτήτων προς όφελος των αρσενικών. Ή τη μεταμόρφωση του Πάνα με το πέρασμα στους Ιχθείς από ένα θεό που ξεκίνησε σαν αξιαγάπητος, παιχνιδιάρης, προστάτης των βοσκών, κυνηγών και αλιέων και ήταν συνυφασμένος με την φύση και κατέληξε υπερφυσικό σημείο όλων των παγανιστικών θεοτήτων. Το κοκκινωπό χρώμα του και τα κέρατα του αποτέλεσαν τα χαρακτηριστικά του πρίγκιπα του Κακού στην εποχή των Ιχθύων, του σατανά. Ανάλογα την περίπτωση το λοιπόν αυτές οι τροπές στα χαρακτηριστικά ενός τοπικού πάνθεου μπορεί να είναι γεωπολιτικές, ανθρωπολογικές, πολιτισμικές, κοινωνικές και σε βαθύτερη ανάλυση να προδίδουν μεταβολές αντίληψης.

Οι ιδέες του παλαιού μηχανισμού είναι αναπότρεπτο να αποκηρυχθούν από την ίδια ιστορική ορμή που φέρνει τις μεταβολές. Όσοι συμμετέχουν στις τελευταίες είναι φυσιολογικό να αποδοκιμάζουν όσα ανατρέπουν. Η πρωτοχριστιανική εκκλησία για παράδειγμα φρόντισε μεταξύ άλλων, παράλληλα με την δαιμονοποίηση των πρότερων εικόνων και την διάδοση του μύθου που ήθελε με τη γέννηση του Χριστού όλα τα μαντεία να σιγούν. Κι αν αυτήν την εξέλιξη την καταλογίζετε εις βάρος το ανερχόμενου χριστιανικού δόγματος της τότε εποχής αναλογιστείτε πως ίσως σήμερα οι πιο πολλοί να αδυνατούν να συλλάβουν τις επερχόμενες αλλαγές και να αποτελούν τροχοπέδη στην εξέλιξη. Φαίνεται πως κάποιοι άνθρωποι κατά τη διάρκεια αυτών των μεταβολών είναι πιο διορατικοί και οσμίζονται την αλλαγή του καιρού -ή του Zeitgeist αν προτιμάτε- και συμπορεύονται με τις αλλαγές. Άλλοι πάλι με βαθιά μέσα τους ριζωμένα τα αρχέτυπα της εποχής που μένει πίσω βρίσκουν τρόπους να καθυστερήσουν την εξέλιξη.

Η σπουδαιότητα των μεταβατικών περιόδων, παρόλο το πεπερασμένο της διάρκειας τους, έγκειται στο ότι χρωματίζουν πνευματικά, διανοητικά μία μεγαλύτερη περίοδο, την κοσμική εποχή που ακολουθεί. Όχι ότι αυτό αποτελεί άρνηση της σημαντικότητας των οποιωνδήποτε ζυμώσεων λαμβάνουν χώρα οποτεδήποτε και οπουδήποτε αλλά έχοντας υπόψη το μη συνεχές της ιστορικής εξέλιξης αντιλαμβάνεται κανείς ότι τα σημεία καμπής φέρουν και μεγαλύτερη βαρύτητα. Μία μικρή ανασκόπηση στις μεγάλες μεταβολές που παρατηρούνται κατά το πέρασμα από ένα ζώδιο σε ένα άλλο θα μας κάνει πιο σαφές γιατί τις τελευταίες δεκαετίες η μετάπτωση ισημεριών και τα περί αυγής της εποχής του υδροχόου έχουν ριζωθεί στη λαϊκή φαντασία. 

Ας δούμε αναδρομικά τις τελευταίες ώρες του κοσμικού ρολογιού και τα πρότυπα τους ως εποχές: 

• Εποχή του Λέοντα (~10000 πΧ) Σύμβολο ο χρυσός. Αναφορές στην Μου, Λεμουρία, στην Ατλαντίδα του Πλάτωνα, τους Μάγιας. Ναοί αφιερωμένοι στο θεό ήλιο. Η ανθρωπόμορφη αντιστοιχία αφορά τον ηλιακό ήρωα-βασιλιά.
• Εποχή του Καρκίνου (~8000 πΧ) Κυριαρχία της σελήνης και τον θηλυκών θεοτήτων. Λατρείες που αναφέρονται στην μητέρα – γη. Στα ευρήματα που έχουμε από τους μηνωίτες έχουμε γυναικεία γλυπτά και φαλλικά ομοιώματα.
• Εποχή των Διδύμων (~6000 πΧ) Πέρασμα από την προϊστορία στην ιστορία μέσω της τυποποίησης της γλώσσας, την ανάπτυξη του εμπορίου, την κίνηση πάνω στα γράμματα και την επικοινωνία. Η Μεγάλη θεά γίνεται τρισυπόστατη (παρθένα – μητέρα -γριά) γεγονός που δείχνει πως η αντίληψης της ιστορίας φέρνει την αντίληψη της εξέλιξης-μεταμόρφωσης στο πέρασμα του Χρόνου.
• Εποχή του Ταύρου (~4000 πΧ) Η αυγή του πολιτισμού όπως τον αντιλαμβανόμαστε σήμερα. Τα παγανιστικά πάνθεα αποκτούν τη γνωστή τους μορφή. Η εξασθένηση της δύναμης της Μεγάλης Θεάς προς όφελος πατριαρχικών μοτίβων. Συνέπεια αυτού η αχνή εμφάνιση του αρχέτυπου του πολέμου. Υλισμός.
• Εποχή του Κριού (~2000 πΧ) Η ηλιακή λατρεία ενισχύεται. Η θεολογική θεωρία έχει να κάνει με το κύκλο του πατρός – υιού, του θνήσκοντος θεού-υιού που νικά τον πατέρα και γίνεται πατέρας, και της παρθένου – πόρνης - ιέρειας μητέρας -συζύγου. Πόλεμος Πατήρ Πάντων, ανάπτυξη πολεμικών τεχνικών.
• Εποχή των Ιχθύων (~0) Τυποποίηση των δογμάτων-πανθέων, μεταμόρφωση των παγανιστικών λατρειών σε πιο αφηρημένες μυστηριακές. Οι ηλιακοί μύθοι, ο θνήσκων θεός, παίρνουν ακόμη πιο συμβολική μορφή. Έλλογη προσπάθεια προς οικουμενικό θεό. Συστηματοποίηση των παρελθόντων θρησκευτικών φόρμουλων με υιοθέτηση του χαμηλότερου κοινού πνευματικού παρανομαστή. Ανέφικτα ρεύματα ελευθερίας και αγάπης. Ευαισθησία, αυτοθυσία και σκληρότητα, καταπίεση.
• Εποχή του Υδροχόου (~2000μΧ) Μαρασμός των πατριαρχικών θεσμών, φεμινιστικά κινήματα, οικολογική συνείδηση, διαχείριση πόρων, ανθρώπινα δικαιώματα, έλεγχος πληθυσμού. Αντι-χριστιανικά –ιουδαϊκά-ισλαμικά προτάγματα. Ενδιαφέρον για την ίδια την εξέλιξη και όχι για θεωρίες και αφηρημένα ιδανικά. Ρεαλισμός. Αποκρυστάλλωση γνώσεων. Αντίληψη της ανάγκης για διαρκή ανάπτυξη και άρρηκτη συνέχιση της ύπαρξης.

Παρακολουθείστε μερικές ενδιαφέρουσες φράσεις του Καρλ Γιουνγκ «Όπως μας είναι γνωστό, έχουμε να κάνουμε με εκδηλώσεις ψυχικών αλλαγών, οι οποίες πάντα εμφανίζονται στο τέλος ενός Πλατωνικού μήνα και στην αρχή ενός άλλου. Κατά τα φαινόμενα, είναι αλλαγές στη μορφολογία των ψυχικών αρχετύπων ή των «θεών», όπως τα ΄λεγαν κάποτε, οι οποίες επιφέρουν ή συνοδεύουν μακροχρόνιες μεταμορφώσεις στη συλλογική ψυχή. Η μεταμόρφωση αυτή άρχισε με την ανατολή της ιστορικής περιόδου και άφησε τα ίχνη της, πρώτα στην εποχή του Ταύρου, η οποία βρισκόταν στο τέλος της, ύστερα στου Κριού και τελικά στων Ιχθύων, της οποίας η αρχή συμπίπτει με την ανατολή του Χριστιανισμού. Πλησιάζουμε τώρα σε αυτή τη μεγάλη αλλαγή, την οποία μπορεί να την αναμένει κάποιος όταν το εαρινό σημείο μπει στον Υδροχόο…».

Όντως οι μεταβολές στα ψυχικά αρχέτυπα με την αρχή μίας εποχής φαίνεται να σημαδεύουν τις μακρές μεταμορφώσεις και να δικαιολογούν την κοινωνική πίεση και τις πνευματικές πολώσεις που παρατηρούνται κατά το μεταβατικό στάδιο. Ο Πλούταρχος είχε περιγράψει πως εναλλάσσονται ανά 3000 χρόνια οι θεϊκές δυνάμεις από κακές σε καλές. Είναι άλλωστε γνωστά τα καμπαλιστικά σχήματα όπου στην εσωτερική τους ερμηνεία οι θεοί της μίας εποχής γίνονται οι διάολοι της επόμενης. Και αυτό γιατί αυτός που νικά είναι η ανώτερη αυτό-εικόνα της ανθρώπινης φυλής και αυτός που χάνει είναι ο παλαιός εαυτός της.